معاونت تحقیقات و فناوری

اهداف و شرح وظایف کمیته اخلاق در پژوهش های پزشکی

مقدمه و ضرورت تشکیل کمیته اخلاق در پژوهش
با توجه به پیشرفت‌های روز افزون علوم پزشکی و ارتقاء کمی و کیفی پژوهش‌های علوم پزشکی و تأکید بر رعایت موازین شرعی، حقوقی و اخلاقی در پژوهش‌ها، اجرای طرح های تحقیقاتی مختلف از جمله پژوهش بر روی انسان‌ها و جمع آوری و نگهداری اطلاعات، باعث فزونی و نگرانی از سوء استفاده و زیان رساندن به انسان‌ها و عدم رعایت موازین اخلاقی در طراحی و اجرای طرح‌ها و بهره‌گیری نامشروع از این اطلاعات گشته است. لذا به منظور پیشگیری از سوء‌استفاده‌های احتمالی، در بیانیه‌های ۱۹۴۷ نورنبرگ و ۱۹۷۵ هلسینکی و ۱۹۷۸ بلمونت، اصول، قواعد و موازینی در این زمینه وضع و به کشورها توصیه گردیده است  که این کدهای اخلاقی را در پژوهش‌های علوم زیستی به مورد اجرا گذارند. این موضوع در هجدهمین گردهمایی سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۵ نیز مطرح و مقرر گردید که کمیته‌های ملی اخلاق در پژوهش‌های علوم زیستی، در تمامی کشورهای منطقه تشکیل گردد.

تعریف واحد کمیته اخلاق در پژوهش
کمیته اخلاق واحدی است که به منظور دستیابی به اهداف و ارزش‌های والای اخلاقی و حفظ شأن و کرامت انسانی در انجام پژوهش‌های پزشکی تشکیل شده است.

اهداف کمیته اخلاق در پژوهش
۱. رعایت موازین شرعی، حقوقی و اخلاقی در تمامی پژوهش‌های کیفی، تولیدی، علوم پایه، مداخله‌ای، کارآزمایی بالینی، اپیدمیولوژیک تحلیلی، اپیدمیولوژیک توصیفی و طرح‌های مبتنی بر اطلاعات بیمارستانی یا درمانگاهی
۲. مراقبت از انسان‌ها در برابر خطرات احتمالی ناشی از تحقیق
۳. حفظ حقوق آزمودنی، پژوهشگر و سازمان مجری پژوهش و حفظ ارزش‌های اسلامی در انتخاب موضوع و روند انجام تحقیق
۴. پیشگیری از اجرای طرح‌های تحقیقاتی مغایر با موازین اخلاق اسلامی و اخلاق ملی
۵. ترویج فرهنگ استفاده از مشاورین اخلاقی و حقوقی در تحقیقات

ساختار کمیته اخلاق در پژوهش
به منظور نیل به اهداف مطروحه، کمیته اخلاق با ترکیب زیر تشکیل می‌گردد:
۱. رئیس دانشگاه (رئیس کمیته)
۲. معاون پژوهشی دانشگاه (دبیر کمیته)
۳. یکی از مدرسین اخلاق پزشکی و یا اساتید مرتبط
۴. مسئول یا مشاور حقوقی
۵. یک نفر اپیدمیولوژیست و یا استاد آمار حیاتی
۶. یک نفر از علمای مذهبی مسلط به مسائل فقهی و آشنا با موازین حقوقی و پزشکی
۷. دو نفر از پژوهشگر در علوم پزشکی
۸. یک نفر غیرمتخصص به عنوان نماینده جامعه

شرح وظایف واحد کمیته اخلاق در پژوهش
۱. بررسی کلیه طرح‌های تحقیقاتی از حیث ملاحظات شرعی، حقوقی و اخلاقی از قبیل رضایت آزمودنی، رعایت حقوق و آزادی آزمودنی از خطرات احتمالی تحقیق، رعایت رازداری، مراعات حقوق همکاران، استفاده صحیح از اطلاعات، حفظ ارزش‌های اسلامی در انتخاب موضوع و روند تحقیق و ...
۲. بررسی ملاحظات اخلاقی پایان‌نامه‌های دوره‌های کارشناسی ارشد و Ph.D که دارای سوژه‌های انسانی است.
۳. بررسی شکایات رسیده در ارتباط با موارد مغایر با موازین اخلاقی در طرح‌های تحقیقاتی و انتشار یافته‌های پژوهشی
۴. اعلام رأی به‌طور شفاف و با ذکر دلیل به مجری و یا سازمان ذیربط
۵. استعلام از کمیته کشوری درخصوص ابهامات مطروحه در جلسات کمیته اخلاق
۶. ارجاع طرح‌هایی که بررسی آنها در کمیته اخلاق به نتیجه نمی‌رسد به کمیته کشوری
۷. ارسال گزارش فعالیت‌ها هر ۳ ماه به دبیرخانه کمیته کشوری اخلاق در پژوهش
۸. تهیه شیوه‌نامه اجرایی کمیته که در آن جایگاه حقوقی کمیته، اعمال و وظایف آن، شرایط اعضاء و شیوه انتخاب آنها، ساختار اداری و دبیرخانه، اسناد و بایگانی، گردش کار، فرم‌های لازم برای ارزیابی اخلاقی (ازقبیل فرم تقاضانامه، فرم رضایت‌نامه، فرم ارزیابی ضرر و زیان، و ...) و شرایط تشکیل جلسات مشخص باشد.
۹. اطلاع‌رسانی به محققین، گروه‌های آموزشی و مراکز تحقیقاتی دانشگاه